KANDAGA BUDAYA SUNDA : KAMAJUAN URANG SUNDA

KAMAJUAN URANG SUNDA

Ku : Dadan Sutisna

S

ok rajeun aya nu nanya: naon, saha, jeung kumaha urang Sunda téh? Panalék nu hamo bisa dijawab ku sajajar dua jajar. Biheung cumpon sanajan sapeuting jeput ngubrak-ngabrik Google. Nyaritakeun urang Sunda tangtu bakal ngarémbét kana alam katut kabudayaanana. Tangtu noél kana sajarah ti mangabad-abad katukang. Cindekna, lain saukur nyaritakeun paripolah manusa ti hiji sélér. Moal bisa disamarutkeun sapanjang jaman deuih, da kahirupan urang Sunda dina alam karajaan, kolonial, tangtu béda jeung jaman kiwari. Sanajan kitu, kuduna mah aya perkara nu terus nganteng ti entragan ka entragan, nu baris jadi ciri Sunda ti sélér lianna, nyaéta tatapakan budaya.

Di lingkungan Indonésia, urang Sunda téh kaasup kana bagian mayoritas. Mun ngukur kana basa indungna, beunang disebut sélér kadua pangréana sabada Jawa. Lantaran Indonésia lahir tina perjuangan rupa-rupa sélér, nya Sunda gé jadi gulangkep jeung sélér séjénna, papada ngariung dina iuh-iuh "binéka tunggal ika". Buktina mah, mun budaya ti hiji sélér nganjang ka nagara deungeun, nya disebut budaya Indonésia baé, sanajan kanyataanana mah aya nu jolna ti Sunda, Jawa, Bali, Minang, jrrd. Kawasna saréréa gé sapuk, ngukur kamajuan Indonésia téh kudu nyingkahan rasialismeu, éstu ladang gawé babarengan baé, lain jasa salah sahiji sélér.

Papadaning kitu, kritik atawa autokritik ka urang Sunda téh remen kabandungan. Malah ti saratus taun katukang. Nyanghareupan éta kritik, tangtu baé perlu maca heula kanyataan. Enya atawa henteuna hamo bisa diputuskeun saliwatan. Atawa paling copélna, kudu maca heula sajarah. Mun aya nu nyebut urang Sunda tinggaleun, perlu ditengetan dina widang naon heula. Nu disebut kamajuan téh apan teu bisa diukur ku salah sahiji widang.

Ari umumna mah, kritik kana kamajuan urang Sunda téh leuwih déngdék kana pasualan ékonomi, pulitik, kakawasaan, katut pamaréntahan. Da éta meureun nu nembrak jeung gampang karampa. Cenah, urang Sunda éta arang nu ngalalakon di lingkungan nasional. Malah béh ditu mah apan kungsi jadi padungdengan, ku naon pangna anggota déwan di Provinsi Jawa Barat réréana lain urang Sunda—méh 70% ti luareun Sunda. Geus karuhan di nasional mah, babandinganana teu saimbang jeung jumlah urang Sunda. Cenah, urang Sunda téh ngan ukur bisa méré sora, tapi teu sabaraha réa nu jeneng. Geuning di urang kungsi aya nu nyieun "tim indepéndén" nu ngasongkeun ngaran-ngaran tokoh Sunda ka persidén sangkan dibéré jabatan penting (menteri, jsb). Sikep "pikalingsemeun" kieu téh bisa jadi jolna ngan ti para élité, da karéréaan urang Sunda mah kawasna tara ieuh mikiran, naha aya urang Sunda nu jadi menteri atawa euweuh.

Taun 1919, pamaréntah Walanda ngadegkeun Volksraad (Déwan Rahayat). Anggotana dipilih saban taun, diwangun ku urang Walanda, urang pribumi jeung urang Asing Wétan (Cina, Arab). Nepi ka bubarna taun 1942, teu leuwih ti 10% urang Sunda nu jadi anggota Volksraad. Aya sawatara ngaran nu harita jadi kacapangan, upamana R.A.A. Ahmad Djajadiningrat, R.A.A. Wiranatakoesoemah, R. Oto Iskandardinata, R.T.A. Abas Soeria Nataatmadja, jeung R.A.A. Soeria Kartalegawa.

Dina unggal-unggal obah pamaréntahan, urang Sunda nu makalangan di panggung nasional téh beunang disebutkeun coréngcang. Ti saprak Indonésia merdéka, ngan aya hiji urang Sunda nu jadi wakil persidén. Sabada réformasi gé kungsi aya urang Sunda nu jadi calon waprés, ngan henteu kapilih. Atuh urang Sunda nu caricing dina kabinét téh tara nepi ka 20%, iwal ti dina Kabinet Sjahrir II (1946) jeung Kabinét Sukiman (1951—1952). Kitu deui nu jadi députi menteri, sékjén, dirjén atawa kalungguhan penting lianna gé henteu réa. Umumna dina panggung nasional, urang Sunda henteu pati réa nu milu ngalalakon. Keur ngabuktikeunana, tangtu baé kudu muka data. Prak bandingkeun jeung sélér séjén.

Sakali deui, éta kritikan téh tujulna kakara kana widang pulitik jeung kakawasaan. Naha éta bisa dipaké kacindekan yén urang Sunda tinggaleun? Can tangtu. Dina alam démokrasi, urusan pamingpin mah apan lain diukur ku sélér. Sanajan jumlah urang Sunda 20%, lain hartina nu nyekel kakawasaan téh 20% kudu jolna ti Sunda. Da nu ngaranna pamingpin mah apan teu cukup ku diasong-asong, lahirna tina sistim pulitik nu sakapeung hésé kahartina. Taya katangtuan calég di tatar Sunda kudu urang Sunda, sapanjang kapilih mah, nya éta nu makalangan. Dalah nu kasebut urang Sunda gé apan can tangtu bener-bener nyunda. Teu kurang-kurang calon anggota déwan nu ngaku urang Sunda, tapi basa Sundana pabeulit kénéh.

Kritik ka urang Sunda sorangan téh saenyana geus némbongan ti saabad katukang. Geura urang cutat kasauran Dajat Hidajat taun 1913, waktu anjeunna nu harita masih jadi siswa STOVIA kagungan pokal ngadegkeun paguyuban urang Sunda nyaéta Pagoejoeban Pasoendan, anu dimuat dina "Verslag Pagoejoeban Pasoendan Taoen 1915", kieu unina: "Dupi nu jadi lulugu nyaéta wiréhing ngémutkeun bangsa Sunda kacida pisan katilarna tina bab kamajengan ku bangsa sanés, sumawonten ku bangsa Jawa mah, nu ti kapungkurna ogé parantos tebih pisan nilarna ka urang Sunda, dalah ku urang Malayu nu teu acan sakumaha lamina ngudagna kana kamajengan, ayeuna urang Sunda parantos kénging disebatkeun kaselek, tawisna murid di sakola Doktor (maksudna STOVIA) danget ieu urang Sundana mung aya 10, dupi urang Malayu mah sumawonten urang Jawa mah parantos pirang-pirang. Nya kitu deui di sakola-sakola sanés urang Jawa sareng urang Malayu henteu kawon seueurna ku urang Sunda. Anu ka nagri Walanda mah urang Sunda kénging kénéh dibilang, dupi urang Malayu sok sumawonten nu kiat mayar ongkosna, dalah nu henteu ogé cék paripaos dibélaan kuli-kuli, merlukeun ka nagri Walanda ku suhud nyiar kapinteran. Menggah ku émutan, upami urang Sunda cicingeun baé, daék-daék ka payunna hayang nyepeng padamelan ogé hésé, kakawonkeun ku bangsa sanés. Buktina ayeuna parantos sababaraha hiji urang Jawa sareng urang Malayu nu nyepeng damel di Tanah Pasundan, dupi urang Sunda mah méh teu aya baé nu tiasa jeneng di nagara deungeun."

Dina buku "Kebangkitan Kembali Orang Sunda" yasana Édi S. Ékadjati, kasauran Dajat Hidajat téh dirumuskeun kieu: "Bahwa ia melihat kenyataan yang menunjukkan betapa kondisi orang Sunda pada waktu itu begitu memprihatinkan karena tertinggal oleh kemajuan yang telah dicapai oléh étnis Melayu dan étnis Jawa, apalagi étnis Belanda/Éropa, baik dalam bidang pendidikan maupun dalam kesempatan memperoleh pekerjaan atau jabatan. Ketertinggalan tersebut disebabkan oléh faktor méntal dan tingkat pendidikan orang Sunda yang tidak memperlihatkan kréativitas, dinamika, keuletan, keberanian, dan étos kerja yang tinggi."

Sakitu peureusna, pan? Ngaranna gé kritik. Tapi can aya panalungtikan nu ilmiah ngeunaan hal éta. Jadi can bisa dibantah atawa dienyakeun. Tah, kumaha kaayaanana sabada urang nyorang mangsa saabad? Nya kari papada ngabandungan baé. Da apan lian ti sual jabatan jeung kakawasaan, urang gé bisa niténan hal séjénna: lingkungan tempat hirup kumbuh urang Sunda, atikanana, budayana, réligina, jrrd. Ari cék Ajip Rosidi, "nu sidik urang Sunda réa nu sok resep ngabobodo manéh ku jalan nutupan kanyataan ku kekecapan anu matak ngeunah kana haté, cara 'urang Sunda mah lemes budina, resep ngéléhan, sok ngaheulakeun batur'; 'urang Sunda mah tara karooh ku kalungguhan', 'urang Sunda mah jembar haté' jeung sabangsana" (il. "Urang Sunda di Lingkungan Indonésia"). Ieu gé saenyana kritik kénéh, kumaha urang Sunda méré réspon kana hiji kritik, naha langsung hahaok atawa ngundeuran heula "kelemesan budi jeung kajembaran haté" dina ngajawab éta kritik.

Urang Sunda téh geus maju? Maju pisan, kuring pasti ngajawab kitu keur piluaran mah, da piraku atuh mépéhék sélér sorangan. Tapi di lingkungan nu leuwih heureut, instopéksi téh mémang perlu. Pangpangna lebah netepkeun deui naon saenyana visi urang Sunda téh. Mun nilik kana sajarah mah, kacirina urang Sunda teu kokomoan kana kakawasaan—duka ayeuna mah. Geura wé, mun urang niténan naskah "Siksa Kanda ng Karesian" (1518), mangsa urang Sunda tacan dijajah deungeun, eusina téh apan étika pikeun rahayat biasa, lain sual ngarekahkeun kapamingpinan. Malah mun dicindekkeun mah, umumna naskah-naskah buhun ngajurung sangkan urang Sunda jadi "manusa nu hadé", hade tata, hadé basa, hadé haté, hadé paripolahna. Mun sagala rupa dimimitian tina "hadé", sageuy mun hasilna teu nyugemakeun, kaasup sual kapamingpinan.***

REDAKTUR : Kiwarta

Sudah saatnya bangkit dari keterpurukan...

Subscribe to receive free email updates: